Od jakiej chwili wiesz, że Twoje dzieło jest chronione? Czy musisz spełnić jakieś formalności? Czy po wygaśnięciu praw majątkowych nie masz już żadnych praw do swojego utworu? Czy pomysł może być chroniony przez prawo autorskie?
Jeśli jesteś twórcą- a statystycznie prawie każdy nim jest, to uważam, że Cię to zainteresuje. Jeśli chcesz być świadomym twórcą- to siadaj i czytaj. Dlaczego? Dlatego, że to właśnie Ciebie i Twoich praw dotyczy miłościwie nam panująca ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych. To ona wskazuje kto jest twórcą, a kto się nie kwalifikuje. Poznanie niektórych zasadach prawa autorskiego leży wyłącznie w Twoim interesie. Nie chcę żebyś teraz zgłębiał meandry zalawirowań prawnoautorskich, wobec tego postaram się pisać prosto i przejrzyście.
Dwa systemy prawa
Mało kto sobie zdaje z tego sprawę- a teraz będziesz mógł zaliczyć się do tego zaszczytnego grona- że istnieją dwa podstawowe systemy prawa autorskiego: droit d’auteur oraz słynne copyrights. Nie trudno domyślić się, który jest kontynentalny. Dla nas jednak ważne jest to, że Polska należy właśnie do tego pierwszego systemu, ale w ujęciu dualistycznym- tak jak Francja, Hiszpania czy Włochy. Co to znaczy? To znaczy, że u nas rozróżnia się dwa samodzielne prawa autorskie: majątkowe i osobiste, a to ma dalece idące konsekwencje bo wiele osób o tym zapomina. Jak się przekonasz, że takie sztuczne rozróżnienie ma charakter częściowo umowny, ponieważ uprawnienia majątkowe służą najczęściej do ochrony interesów osobistych i odwrotnie.
No to jakie są te zasady/cechy prawa autorskiego w Polsce?
#1. Nie musisz spełnić żadnych formalności i podpisywać papierków żeby Twój utwór podlegał ochronie prawnoautorskiej Najważniejsza dla mnie zasada, odróżniająca nasz system od systemu copyrights. Wystarczy uzewnętrznione ustalenie utworu żeby Twoje dzieło było chronione. W systemie copyrights co innego- tam są ściśle ustalone zasady rejestracji. W praktyce chodzi o to, że zdjęcie, które wykonałeś iPhonem, odpowiednio kadrując, a następnie wybierając nietuzinkowy filtr, już stanowi utwór w rozumieniu prawa autorskiego, niezależnie od jego niejednokrotnie wątpliwej wartości. Dla prawa autorskiego wartość „dzieła” nie ma żadnego znaczenia.
#2. Prawem autorskim nie jest chroniona Twoja książka, ani egzemplarz Twojego obrazu, ale to co jest usytuowane w tych rzeczach, czyli tzw. dobra niematerialne. Ochronie podlegają wszystkie utwory, ale także przedmioty praw pokrewnych (wideogramy, fonogramy- jeśli zajmujesz się fotografią powinno Cię to interesować; artystyczne wykonania- dotyczą m.in. aktorów filmowych czy teatralnych- ustawa wprowadza jednak wobec artysty wykonawcy tylko osobiste prawa, o czym poniżej)
#3. Powinieneś odróżniać prawa majątkowe i prawa osobiste. Prawa osobiste powstają zawsze na rzecz twórcy, są nieograniczone w czasie oraz nie podlegają zrzeczeniu się lub zbyciu. Czyli zawsze będziesz mieć prawo do autorstwa utworu, do oznaczenia go swoim nazwiskiem, do integralności dzieła i jego rzetelnego wykorzystania. Będziesz mógł zawsze decydować o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności, a także będziesz mógł mieć nadzór osobisty nad sposobem korzystania z utworu. Co innego prawa majątkowe: jeżeli chodzi o utwór, powstają z reguły na rzecz twórcy, a jeżeli chodzi o przedmioty praw pokrewnych- to na rzecz producenta wideogramu czy fonogramu. Nie są bezterminowe: w odniesieniu do utworów czas ochrony wynosi zasadniczo 70 lat od daty śmierci twórcy. Po tym czasie utwór staje się własnością domeny publicznej. W tym roku do domeny publicznej weszła m.in. twórczość dwóch słynnych malarzy- Pieta Mondriana i Edvarda Muncha!
#4. Treść ochrony jest zróżnicowana- dotyczy to tylko praw majątkowych. W odniesieniu do utworów, ochrona rozciąga się na każdą formę korzystania z nich, na wszystkich polach eksploatacji (zwielokrotnianie, najem, publiczne udostępnienie, wprowadzenie do obrotu i co tam jeszcze sobie wymyślisz). Co się tyczy ochrony prawami pokrewnymi- przedmioty te są chronione tylko na polach eksploatacji wyraźnie wymienionych w ustawie np. organizacja radiowa i telewizyjna będzie miała prawo do m.in. reemitowania nadań swoich programów.
#5. Jako autor nie masz wyłączności prawnej w korzystaniu z utworu ma gruncie praw majątkowych. Istnieją instytucje takie jak dozwolony użytek prywatny i publiczny, które ograniczają Twoje prawo i pozwalają na korzystanie z dzieła bez Twojej zgody (kserowanie). Prawo autorskie majątkowe nie chroni także pomysłu oraz informacji zawartych utworze. Najbardziej znamiennym dla mnie przykładem pomysłu jest Fontanna-Pisuar Marcela Duchamp okrzyknięta w 2004 najbardziej wpływowym dziełem sztuki XX wieku. To tylko potwierdza fakt, że nie wszystkie działa sztuki są utworami w rozumieniu prawa autorskiego.
#6. Jeżeli naruszasz prawa wyłączne do przedmiotów objętych ochroną ustawową możesz spodziewać się odpowiedzialności karnej i dochodzenia roszczeń cywilnoprawnych. Nie dość, że narazisz się na karę, to jeszcze będziesz musiał zaniechać naruszenia i zapłacić odszkodowanie. Ochrona autorska ma charakter uprzywilejowany w porównaniu z ochroną innych dóbr niematerialnych w rozumieniu kodeksu cywilnego.
#7. Zasada terytorialności- to ja sobie tak to nazwałem. To znaczy po prostu tyle, że ochrona prawnoautorska obejmuje swym zakresem tylko terytorium Polski. Za granicą, obowiązuje odpowiednio regulacja innego kraju, a także zasady umów międzynarodowych zawartych przez Polskę.
Podsumowując, musisz przyznać, że nasze prawo bardzo liberalnie podchodzi do sposobu ustalenia granic autorstwa, jednocześnie dosyć surowe konsekwencje grożą za naruszenie praw autorskich. Prawo autorskie z jednej strony ma chronić twórczość i propagować kreatywność, a z drugiej strony ma zachęcać innych do udostępniania i dzielenia się sztuką oraz innym dorobkiem intelektualnym człowieka. Jednakże granice ochrony prawnoautorskiej nie mogą się rozszerzać nieskończenie długo, ponieważ wydaje się, że dojdzie do całkowitej dewaluacji sztuki i będziemy zmuszeni uznawać za utwór każdy, nawet najmniej wartościowy przejaw ludzkiej działalności.
Blog Demetriusza
zdjęcie wpisu: Dustin Scarpitti
Artykuł 7 zasad, o których powinieneś wiedzieć jako twórca. pochodzi z serwisu lexpressive.